Pripremila: Ljiljana Tešić, nutricionista
Biološka uloga i funkcija
Vitamin C ili askorbinska kiselina je bijeli kristalni prah, bez mirisa, kiselog ukusa i osjetljiv na svjetlost. On je jedan od najispitanijih i najviše opisanih vitamina, najjači antioksidans i prvi sintetski dobijeni vitamin. Važan je za sintezu kolagana, karnitina i za metabolizam masnih kiselina. Lako se rastvara u vodi i u alkoholu, a izuzetno je nestabilan i lako gubi svojstva skladištenjem i prokuvavanjem. Podložan je oksidaciji, posebno na vazduhu.
Vitamin C ima veliku ulogu u stvaranju kolagena, značajnog za razvoj i regeneraciju tkiva, krvnih sudova, kostiju i zuba. Važan je za sintezu kolagana, karnitina i za metabolizam masnih kiselina. Takođe, povećava otpornost organizma prema virusnim i bakterijskim infekcijama uključujući i alergije, bolesti disajnih puteva i još niz drugih.
Nedovoljan unos vitamina C može dovesti do avitaminoze. On se najčešće događa kod djece, alkoholičara i starijih osaba. Izraziti nedostatak tog vitamina dovodi do bolesti skorbuta, tj. nemogućnost stvaranja kolagena. To dovodi do promjena na kostima, u krvnim kapilarama, zubi postaju klimavi, a zubno meso je otečeno i krvari. Zbog navedenih razloga, preporučuje se preventivni unos većih doza askorbinske kiseline, ali ne pretjerivati jer može dovesti do stvaranja bubrežnih kamenaca i uništavanju zaliha vitamina B u organizmu.
Prirodni i vještački izvori vitamina C
Najbogatiji izvor vitamina su svježe voće i povrće. U mlijeku i životinjskim tkivima se nalazi malo vitamina C, a može se pronaći u mesu i u jetri. Preporučene dnevne količine (RDA) za odraslu zdravu osobu iznosi 75-90 mg dok se u terapiji koriste i znatno veće doze.
Vještački dodaci vitamina C su vitaminske tablete, sokovi i vitaminski prah.
Biljni izvori vitamina C
Biljke su dobar izvor vitamina C, iako količina vitamina C u pojedinim biljnim vrstama zavisi od: klimatskih uslova u kojima je biljka rasla i kvalitetu tla, svježini ploda (stajanjem ubrane biljke vitamin C oksidira) i zavisi od načina obrađivanja biljke u svrhu konzumacije (kuvanje, sjeckanje, mljevenje).
Najbogatiji askorbatom (viramin C) su: plod šipka (2000mg/100g), crna ribizla (200mg/100g), crvena paprika (190mg/100g), lisnato povće, kupus, brokula, kivi, agrumi (narandže, mandarine, limun) i dr.
Životinjski izvori vitamina C
Većina životinjskih vrsta sintetiše svoj vlastiti vitamin C. Životinjski izvor vitamina C nije pouzdan. U jetri se nalazi najviše vitamina C, dok se u pasteriliziranom mlijeku zbog termičke obrade može pronaći u tragovima.
Najbogatiji askorbatom (viramin C) su: sirova teleća jetra (36 mg/100g), goveđa jetra (31 mg/100g), sirova svinjska jetra (23 mg/100g), termički obrađena pileća jetra (13 mg/100g), svježe kozije mlijeko (2 mg/100g) i dr.
Priprema hrane
Vitamin C postaje hemijski nestabilan pod određenim uslovima koji mogu, ali i ne moraju biti ispunjeni termičkom obradom hrane. Kuvanjem hrane postižemo temperaturu od 100 °C što ne uzrokuje veće „raspadanje“ vitamina C. Vitamin C se uništava na 190 °C. Međutim, prženjem hrane postižemo temperaturu raspadanja vitamina C, isti efekt dobijemo dužim kuhanjem hrane, tako što izlažemo askorbat duže vremena temperaturi od 100 °C.
Još jedan razlog nestanka vitamina C iz namirnica je ispiranje namirnica vodom zbog njegove rastvorljivosti, vitamin „izlazi“ iz namirnice u vodu u kojoj se ta namirnica kuha. Isto tako je dokazano da vitamin C ne „izlazi“ iz svih namirnica podjednakom brzinom, npr. brokula najduže zadržava vitamin C od bilo kojeg drugog voća i/ili povrća.
Vitamin C i antioksidativno dejstvo
Vitamin C podstiče rad našeg imunog sistema i uništava bakterije. Ako ga ima dovoljno gotovo sve ćelije u organizmu dobijaju podsticaj od ovog vitamina, ali najveću korist imaju interferon, antitijela i leukociti, koja tokom bolesti gube vitamin C .
Virusne infekcije
Vitamin C je dobro sredstvo protiv virusnih infekcija kao što su: sindrom hroničnog umora, hepatitis i različite vrste herpesa pa i AIDS-a. Kod virusnih infekcija postoji pravilo tolerancije crijeva. Odnosno, što je veća tolerancija crijeva, to više vitamina C možemo podnijeti jer previše vitamina crijeva se opuste i izazovu dijareju.
Bakterijske infekcije
Vitamin C se jednako bori i protiv bakterijskih infekcija. Unos vitamina povećati kod prvih znakova bolesti, svejedno da li se radi se o virusnoj ili bakterijskoj infekciji. Terapiju treba upotpuniti s cinkom, vitaminom A i bioflavonoidima.
Prehlada
1g/dan vitamina C može skratiti trajanje prehlade za oko 20%, ako se doze povećaju do 6 g vitamin C efekat je nešto djelotvorniji u smanjivanju simptoma prehlade i skraćivanju trajanja.
Vitamin C pruža očima antioksidativnu te tako spriječava nastanak mrene i usporava njezin razvoj
Ostale bolesti
Antioksidativno dejstvo vitamina C je bitan i u liječenju drugih bolesti, kao što su: astma i alergija, karcinom, srčane bolesti, dijabetes tipa II, giht i dr.
